مروری بر وضعیت كمی و كیفی نشریات علمی،
فضای نقد و انتقاد در مجلات پژوهشی وجود ندارد
به گزارش مطب نما سردبیر مجله پژوهش های جانوری درباره بی کیفیت بودن برخی مقالات پژوهشی اظهار داشت: نظارت دقیقی روی برخی مجلات وجود ندارد و سخت گیری زیادی برای چاپ مقاله ندارند و مقالات کم اعتبار را نیز منتشر می کنند. این مساله نشان میدهد که پروسه داوری تخصصی و دقیق در آنها وجود ندارد و زمانی که مقالات کم تری به این مجلات ارائه می شود، عملاً چشمشان را روی مقالات سبک تر می بندند؛ این مساله در آینده مشکلات زیادی به وجود می آورد.
دکتر علیرضا ساری در گفت و گو با ایسنا، درباب وضعیت کمی و کیفی نشریات اظهار داشت: در زمینه عمومی رشته های علوم زیستی، تعداد نشریات خیلی زیاد است. چونکه مباحث مشترکی با حوزه هایی نظیر کشاورزی، منابع طبیعی، علوم پزشکی دارد؛ بنابراین تعداد مجلات زیاد است و کمیت آن درحال افزایش هست. در حقیقت موسسات پژوهشی و دانشگاه ها برای رقابت و یا برای افزایش استانداردهای پژوهشی تمایل دارند، در زمینه کاری خود مجله داشته باشند و محتوای این مجله ها را از عمومی به حالت اختصاصی تغییر دهند.
وی اضافه کرد: وقتی تعداد مجلات زیاد می شود، تعدادی از آنها تنها در تلاش بسیار برای تامین مقالات مجله هستند، این مورد موجب می شود مجلات با مشکل کمبود مقاله مواجه شوند.
برخی مجلات سخت گیری زیادی برای چاپ مقاله ندارند
سردبیر مجله پژوهش های جانوری ضمن اشاره به نحوه نظارت موسسات، سازمان ها و انجمن های منتشر کننده نشریات علمی پژوهشیف اظهار داشت: موضوع مهم نحوه نظارت بر چاپ مقالات است و اینکه آنها چه مسیری برای ارتقای نشریه و چه آینده ای را برای پایداری مجله و جذب مخاطب پیش گرفته اند و تا چه حد توانسته و یا می توانند در اغنای علمی مخاطبان قدم بردارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباب دلیلهای انتشار مقالات ضعیف در بعضی نشریات توضیح داد: ما در مجله پژوهش های جانوری، ابتدا مقالاتی که از نظر موضوع در رابطه با موضوع ما نیستند را به مجلات مرتبط ارجاع می دهیم و مقالاتی را که از لحاظ علمی ضعیف هستند، برای ارتقا به نویسنده عودت می دهیم. ولی بعد از مدتی مشاهده می نماییم این مقالات رد شده، در بعضی نشریات دیگر به همان شکل چاپ می شوند!
وی افزود: نظارت دقیقی روی برخی مجلات وجود ندارد و سخت گیری زیادی برای چاپ مقاله ندارند و مقالات کم اعتبار را نیز منتشر می کنند. این مورد نشان داده است که پروسه داوری تخصصی و دقیق در آنها وجود ندارد و زمانی که مقالات کم تری به این مجلات ارائه می شود، عملاً چشمشان را روی مقالات سبک تر می بندند؛ این مورد در آینده مشکلات زیادی بوجود می آورد.
ساری در پاسخ به این سؤال که چرا هرچند تعداد مقالات به اندازه کافی نیست، ولی مجلات زیادی منتشر می شود، اظهار نمود: نشریات نشان دهنده فعالیتهای علمی یک پژوهشکده یا دانشگاه هستند. در زمینه پژوهش وجود نشریات از ضروریات بوده و تعدد آنها و کیفیتشان با عنایت به دانشگاه، پژوهشکده و انجمن ها متفاوت می باشد، ولی آیا این الزام وجود دارد که هر مرکزی یک نشریه داشته باشد؟ ما مقاله به اندازه کافی داریم؛ ولی امکان دارد به اندازه کافی مقاله باکیفیت نداشته باشیم.
وی خاطرنشان کرد: در آئین نامه های ارتقای مراکز پژوهشی، دانشگاه ها و سازمان ها، انتشار مقاله اهمیت زیادی دارد و هر نهادی از اعضای علمی، کارشناسان و کارمندانش انتظار دارد که فعالیت و مشارکت سالانه خودرا بصورت مقاله عرضه کنند. این تاکید سبب شده که تعداد مقالات زیاد شود.
چرا برخی مقالات نمی توانند در مجلات خارجی پذیرش بگیرند؟
سردبیر مجله پژوهش های جانوری ضمن اشاره به این مورد که چاپ مقالات در مجلات معتبر خارجی، کار راحتی نیست، اظهار داشت: افراد تلاش می کنند که مقالاتشان را در مجلات خارجی، چاپ کنند؛ ولی این کار راحت نیست. مجلات خارجی با جذب مخاطب تلاش می کنند جهانی شوند و هر مقاله ای را منتشر نمی کنند. الزاماً مقالاتی که از مجلات خارجی پذیرش نمی گیرند، مقالات ضعیفی نیستند. تعدادی از آنها امکان دارد در مورد موضوع خاص یا جاندار خاصی و شرایط ویژه طبیعت ایران باشد و مخاطب جهانی نداشته باشد. این مقالات حتی اگر کیفیت خوبی داشته باشند، به طور معمول توسط این مجلات پذیرفته نمی شوند؛ چون مخاطب مقاله، محلی است و مورد توجه سایر کشورها نیست.
وی افزود: بنابراین مجلات داخلی بیشتری بوجود آمده تا مقالاتی که در نشریات خارجی به علت ماهیت محلی بودن پژوهش مورد پذیرش واقع نمی شوند، در آنها چاپ شده و همین طور نیاز مخاطبان محلی را سریع تر و به زبان فارسی تامین کنند.
عمیق نشدن پژوهشگران در یک حوزه؛ یکی از دلیلهای مقالات بی کیفیت
ساری یکی دیگر از دلیلهای انتشار مقالات ضعیف را تنوع موضوعی تعدادی از پژوهشگران دانست و اظهار داشت: در موسسات خارجی و تعدادی از موسسات داخلی پژوهشگران تنها در تخصص خودشان، به مطالعه و تحقیق می پردازند؛ ولی تعدادی از پژوهشگران جهت گیری و مسیر مشخصی در تحقیقات ندارند. این افراد روی تخصص خودشان عمیق نمی شوند و هر روز در مورد یک موضوع متفاوت، مقاله چاپ می کنند. همین تنوع موضوعی موجب ضعف مقالات پژوهشگر می شود و نمی تواند پخته تر عمل کند. ولی وقتی افراد در تحقیقاتشان جهت گیری خاصی دارند، همیشه مقالاتشان در سطح داخل و خارج در مرزهای دانش و درخشان است.
استاد دانشگاه تهران درباب تاثیر نظارت بر کار دانشجویان و آموزش روش تحقیق به آنها، بیان نمود: به طور معمول در تمام دانشگاه ها درسی بعنوان روش تحقیق وجود دارد و یکی از وظایف دانشگاه ها آموزش نحوه نگارش و چاپ مقالات حاصل از یافته های پژوهشی است. بیشتر همکاران چندین بار مقالات دانشجویان را می خوانند و از دانشجویان می خواهند خودشان اصلاحات را انجام دهند تا با روش انتشار یافته های پژوهشی آشنا گردند. این کار زمان بر است. ولی برای اینکه کار زودتر صورت گیرد، تعدادی از استادان خودشان نگارش مقاله را انجام می دهند.
وی افزود: دانشجو باید آرام آرام با نحوه نگارش، جمع کردن داده ها و حتی تایپ، نقطه گذاری و ویراستاری آشنا شود. وظیفه ما در دانشگاه، آموزش است و اساتید باید آنها را آموزش دهند. با همین شکل آموزش، گاهی اوقات وقتی کار تمام می شود، دانشجو احساس می کند که خودش مقاله را تمام کرده و بعضی مطرح می کنند که ما مقاله را می نویسیم و استادان از آن راندمان پژوهشی می کنند! در صورتیکه اگر این آموزش ها نباشد و استاد نظارت بر کار دانشجو نداشته باشد، مقاله به جایگاه لازم برای انتشار یافته ها در سطح بین المللی نمی رسد.
فضای نقد و انتقاد در مجلات پژوهشی وجود ندارد
سردبیر مجله پژوهش های جانوری در مورد وضعیت نظارت وزارت علوم روی عملکرد نشریات، اظهار داشت: وزارت علوم برمبنای ادله جهانی عمل می کند و به نظرم خیلی خوب عمل می کند. ولی آن چیزی که باید بیشتر مد نظر قرار گیرد و بیشتر شاید وظیفه دانشگاه ها است؛ بازخوردها و نقد مقالات است که باید بیشتر شود.
وی خاطرنشان کرد: به این صورت که من ِ محقق باید اجازه داشته باشم تا یافته پژوهشی همکارم را غیرمغرضانه داوری کنم و اشکالات کوچک را مطرح کنم. ما متاسفانه به لحاظ فرهنگ و اخلاقی که داریم، امکان دارد به روش استاندارد، نقد مقاله همکار خودمان را انجام ندهیم؛ ولی از یک راه دیگر، مسیر پژوهشی او را خراب نماییم.
وی اضافه کرد: متاسفانه فضای نقد و انتقاد در مجلات ما وجود ندارد. این وظیفه خود پژوهشگران است که بتوانند کارهای خودرا با دقت و کیفیت بررسی و تایید کنند. برمبنای کیفیت علمی مقاله و ارجاع دیگر پژوهشگران به آنست که به مجلات ارجاع می شود و همین روی ضریب تاثیر مقالات تاثیر می گذارد. خود پژوهشگران باید وارد عرصه ارزشیابی مقاله شوند. ولی در کل ارزشیابی مجلات توسط وزارت علوم خوب است و هر ساله مقداری نظارت های کیفی را می افزایند که سبب شده انتشار فعالیتهای علمی، رقابتی شود و مجلات تلاش کنند به سطح الف برسند.
انتشار مقالات ترویجی، یکی از وظایف دانشگاه ها است
ساری در پاسخ به اینکه آیا چاپ نشریات علمی، وظیفه دانشگاه ها است یا نهادهای خارج از دانشگاه، اظهار داشت: این یک کار جمعی است؛ به طور معمول دانشگاه ها توانمندی بیشتری دارند. در دانشگاه ها به اعضای هیئت علمی پیشنهاد سردبیری، دبیر تخصصی و عضو هیات تحریریه داده می شود. در موسسات هم کادر پژوهشی افرادی علمی و دانشگاهی هستند. مهم این است که چه دانشگاه ها و چه نهادهای دیگر؛ این کار را باکیفیت و نظارت دقیق انجام دهند.
وی ضمن تاکید به نقش دانشگاه ها در توسعه و ترویج علم، افزود: دانشگاه ها در خارج از کشور با انتشار مقالات باکیفیت نقش خودرا نشان می دهند و در داخل کشور نیز باید با مقالات ترویجی در کنار مجلات علمی این کار را انجام دهند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مورد اینکه چرا دانشگاه ها نقش ترویجی خودرا انجام نمی دهند، اظهار داشت: در سطح دانشگاهی، واژه ها تخصصی هستند و نحوه بیان و کلام ما، علمی و در سطح جهانی است. برای اینکه انتقال دانش به سطح جامعه هم برسد، نیاز به ساده سازی و بیان شیوا برای مخاطبان غیر دانشگاهی دارد. نوشتن متن ساده و ترویجی، بر خلاف ظاهر ساده، خیلی کار راحتی نیست. بنابراین وقتی گفته می شود بین مقاله پژوهشی و ترویجی، یکی را انتخاب کنید، ترجیح می دهیم مقاله پژوهشی بنویسیم که مبتنی بر دستاوردهای مورد علاقه مان است.
وی افزود: برای ترویجی نوشتن باید پیام را به مخاطبانی برسانیم که بطور معمول با آنها سروکار نداریم. برای این کار باید با مردم عجین باشیم، با مباحث اجتماعی و تاریخی آشنا باشیم. چنین فردی می تواند برای افراد در خارج از دانشگاه بنویسد.
ساری اضافه کرد: مشکل ترویج علم ما وقتی آغاز می شود که ما حتی وقتی می خواهیم دانشجو را برای انتخاب رشته توجیه نماییم، همه بدون اطلاعات می خواهند رشته پزشکی یا مهندسی بخوانند؛ چون ما مشکل اطلاع رسانی داریم. این مشکل اطلاع رسانی، در سطح دانشگاه هم وجود دارد. خوشبختانه مجله قبلی انجمن زیست شناسی تحت عنوان مجله علمی ترویجی زیست شناسی به این حوزه اختصاص داده شده و مجموعه بسیار خوبی است که افراد برای دل خودشان، برای جامعه می نویسند و استقبال خوبی هم داشته و حتی از دیگر مجلات نیز بازدهی و بازخورد بیشتری برای پژوهشگران و جامعه داشته است.
نشریات نیازمند سیستم اطلاع رسانی و تبلیغات هستند
سردبیر مجله پژوهش های جانوری ضمن اشاره به اینکه مقالاتی که به زبان انگلیسی منتشر می شوند، بازخورد بیشتری می گیرند، اظهار داشت: یکی از اشکالات نشریات علمی ما، مسئله تبلیغات است. باید یک سیستم اطلاع رسانی وجود داشته باشد که هنگام به روز شدن، چاپ مقالات جدید در نشریات را به مخاطبان اطلاع رسانی کند. این کار نیاز به زیرساخت دارد. سازمانی مثل وزارت علوم باید در مجموعه ای داده ها را جمع آوری کرده و این خدمات را ارائه نماید. متاسفانه دسترسی به داده ها به سادگی امکان پذیر نیست.
وی افزود: هم اکنون مجموعه های ایرانداک، جهاد دانشگاهی (SID) و همینطور سیویلیکا کار جمع آوری داده ها را تا حدی انجام می دهند؛ ولی بهتر است این مجموعه ها بیشتر و در نهایت متمرکز شوند و امکانات آنها برای سرویس دهی افزایش پیدا کند.
ساری به مشکل عدم آشنایی پژوهشگران با این امکانات اشاره و افزود: نکته مهم دیگری که وجود دارد، این است که همه پژوهشگران، خصوصاً افراد مبتدی، با این سیستم ها آشنایی کامل ندارند و بهتر است دوره هایی برای آشنایی بیشتر آنها ارائه شود.
منابع مالی و زیرساخت؛ مشکلات اصلی نشریات علمی
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره مشکلات ناشران مجلات علمی پژوهشی، اظهار داشت: طبق معمولِ همیشه، مشکل زیرساخت مشکل اصلی است. خوشبختانه الان با وجود شرکتهای مختلف، همه نشریات آنلاین شدند و کارها را سریعتر انجام می دهند؛ ولی انجام کارها مطابق استانداردهای جهانی نیاز به منابع مالی دارد و با هزینه کم صورت نمی گیرد. کیفیت بالاتر، ویراستاری، صفحه بندی و مواردی نظیر آن نیاز به هزینه و نیروی انسانی اجرائی و محقق دارد. موارد مختلفی نیاز است تا یک مجموعه بتواند یک مجله جذاب تولید نماید و برای جذاب تر کردن حتی روی جلد مجله نیز هزینه قابل توجهی نیاز است. این را هم باید اضافه کرد که ما در مورد سرویس دهی و فروش کارهای پژوهشی نیاز به تبلیغ و بازاریابی تخصصی داریم تا وابسته به سازمان های دولتی نباشیم و با کمبود بودجه مواجه نشویم.
سردبیر مجله پژوهش های جانوری در پاسخ به این سؤال که چرا پژوهشگران بیشتر علاقه دارند مقالات را در نشریات انگلیسی منتشر کنند، اظهار داشت: افراد توجه می کنند که کجا به دستاوردهای آنها بازخورد بیشتری می دهد و مخاطب بیشتری را به کار خود جلب می کند. در مواردی به مقاله در مجله خارجی که ضریب تاثیر هم ندارد، امتیاز بیشتری تعلق می گیرد، ولی چاپ مقاله در یک مجله ایرانی که کیفیت بیشتری هم دارد، دارای امتیاز کم تری است؛ پس تمایل افراد به چاپ مقاله در نشریات خارجی بیشتر می شود. افراد توجه می کنند که مقاله چه ارزش افزوده ای برای ارتقای آنها ایجاد می کند؛ این مورد اهمیت زیادی دارد. همین مسئله، تمایل به نگارش به فارسی و ضریب نفوذ مقالات فارسی را کم می کند.
وی افزود: همین طور موضوع زمان خیلی مهم می باشد. بیشتر نشریات خارجی پاسخ گویی و داوری سریع دارند.
ساری در آخر افزود: البته اخیراً وزارت علوم در آئین نامه ها یک نقش وتویی برای چاپ مقالات فارسی در نظر گرفته است و تاکید دارد که زبان فارسی را پاس بداریم و توانمندی خودمان در انتشار دستاوردهای پژوهشی به زبان فارسی را برای جلب مخاطب بیشتر و تاثیرگذاری در جامعه انجام دهیم. علت قرار دادن این تبصره، ترویج بیان یافته های علمی به زبان فارسی بوده است.
منبع: matabnama.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب