چالش های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه های ایران
مطب نما: پژوهشگران پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با انجام یک مطالعه، مهم ترین موانع و چالش های دانشجویان دختر افغانستانی را در مرحله ورود به آموزش عالی ایران، بررسی کردند.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، جمهوری اسلامی ایران یکی از با اهمیت ترین کشورهای میزبان مهاجران افغانستان در چهار دهه گذشته بوده و جامعه دانشجویان افغانستانی، با اختلاف بسیار، بزرگ ترین گروه دانشجویان غیر ایرانی در آموزش عالی ایران هستند. این دانشجویان به سبب قرابت فرهنگی، زبانی و مذهبی و همین طور پایین بودن شهریه تحصیل، ایران را بعنوان مقصد مهاجرت تحصیلی انتخاب می کنند.
باتوجه به اینکه تا حالا مطالعه کیفی درباب تجربه مهاجران افغانستانی در برخورد با آموزش عالی ایران صورت نگرفته، پژوهشگران پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با انجام یک مطالعه، مهم ترین موانع و چالش های دانشجویان افغانستانی را در مرحله ورود به آموزش عالی ایران، بررسی کردند.
برای انجام این مطالعه در بازه زمانی فروردین سال ۱۳۹۸ تا خرداد سال ۱۳۹۹، با ۷۱ دانشجوی دختر افغانستانی دانشگاه های دولتی در سه شهر تهران، مشهد و قم که حداقل یک سال سابقه حضور در ایران داشتند، مصاحبه انجام شد. همین طور داده ها از نهادهایی مثل سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، امور بین الملل نهاد رهبری در دانشگاه ها، انجمن های دانشجویی و مدیران دفاتر امور بین الملل دانشگاه ها جمع آوری شد. بعلاوه داده هایی بوسیله پیگیری نظام مند و مستمر از صفحات اینستاگرام، فیس بوک و تلگرام گروه های دانشجویی گردآوری شد.
طبق بررسی ها؛ در سالهای اخیر شکاف جنسیتی در زمینه آموزش از لحاظ افزایش کمیت حضور دختران، بهبود چشم گیری داشته است. این الگو در بین دانشجویان افغانستانی نیز با آهنگی آهسته تر مشهود است.
مهاجران افغانستانی سهم نسبتاً زیادی در دانشگاه های ایران داشته اند. هرچند که در سالهای اخیر و خصوصاً پس از الزام قانونی بر تغییر وضعیت اقامتی دانشجویان (از کارت آمایش به پاسپورت)، حضور دختران با ریزش بیشتری روبه رو شده است.
آمارها حاکی از این است که در ایران سهم دختران در مقطع کارشناسی بیشتر است و در تحصیلات تکمیلی آمار دانشجویان دختر تا حدی افت می کند. این الگو درباب دختران دانشجوی افغانستانی نیز تشدید شده است.
بررسی روندهای جهانی نشان میدهد که در کشورهای دیگر دانشجویان بین المللی در تحصیلات تکمیلی متمرکز هستند، در صورتیکه در ایران بیشترین سهم حضور دانشجویان بین المللی در دوره کارشناسی (۶۴ درصد) است. یکی از مهم ترین دلیلهای این پدیده، بالا بودن سهم دانشجویان افغانستانی متولد یا بزرگ شده در ایران است.
برای خیلی از شرکت کنندگان در این پژوهش دانشگاه تنها گزینه در دسترس و تنها انتخاب است. چونکه بازار کار بصورت رسمی با ممنوعیت های گسترده ای هم راه است. فهرست مشاغل مجاز برای اتباع افغانستانی از طرف وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی هر ساله ابلاغ می شود و این مشاغل با محوریت کارهای یدی و خدماتی در زمینه های کارهای ساختمانی، کوره پزخانه ها، کارهای کشاورزی و مشاغلی چون خیاطی، کارگر ریخته گری، مرغداری و غیره است.
به همین دلیل؛ دانشگاه بعنوان یک مزیت اجتماعی قابل دسترس، برای افراد تجربه فرصت ها و موقعیت های جدیدی را فراهم می آورد و به مهاجران چند صباحی امکان حضور در اجتماع را می دهد.
کنکور برای مهاجران افغانستانی؛ آزمونی با سختی مضاعف
آزمون کنکور برای اتباع افغانستانی ساکن در ایران چالش بیشتری دارد. چونکه هر ساله سازمان سنجش کشور، اداره اتباع خارجی وزارت کشور و وزارت علوم هر کدام پیش شرط هایی را برای متقاضیان اعلام می کنند.
نهادهای ذی ربط برای تمامی اتباع خارجی که قصد شرکت در کنکور و ادامه تحصیل در دانشگاه های ایران را دارند یک سری از رشته های ممنوعه و شهرهای ممنوعه را اعلام می کنند این مساله بصورت نظام مند و عریان هر ساله در سطح عمومی منتشر می شود و بر موقتی و بی ثبات بودن موقعیت مهاجران تاکید می کند. از آن جا که کنکور به شدت رقابتی است، این مساله در شانس متقاضیان تأثیرات زیادی می گذارد.
چالش های بروکراتیک مهاجران افغانستانی
شرکت کنندگان در این مطالعه یکی دیگر از چالش های دانشجویان افغانستانی پیش از ورود به آموزش عالی را پروسه انتقال اداری از آموزش و پرورش به آموزش عالی می دانستند.
در خیلی از مصاحبه ها، تحقیر و تبعیض ساختاری و مسیر پر دست انداز بروکراتیک، بعنوان نخستین تجربه مهاجران افغانستانی از دانشجو شدن در ایران بیان شد و مصاحبه شوندگان از آن بعنوان تجربه تلخ و پردردسر یاد می کنند.
ضعف اطلاع رسانی
یکی دیگر از چالش های مطرح شده در این مطالعه، عدم اطلاع رسانی مناسب در مورد رشته و شهرهای دانشگاهی، خدمات دانشگاه مقصد خصوصاً تسهیلات خوابگاه و ضوابط مصوب درباب شهریه و تعهدات دانشجو و دانشگاه بود.
در چندین مصاحبه، افراد به اطلاعات متناقضی که سفارت ایران در اختیار افراد قرار می دهد، اشاره کردند و این مساله در تصمیم آنها تاثیرات منفی گذاشته است.
نقش قانون تبدیل وضعیت اقامتی مهاجران در ریزش دانشجو
برمبنای قوانین رسمی مهاجران افغانستانی تبار ساکن ایران برای ورود به آموزش عالی باید پاسپورت افغانستانی و ویزای دانشجویی داشته باشند. این بدان معناست که کلیه متقاضیان ورود به دانشگاه، باید کارت آمایش خودرا باطل کرده و در ازای آن پاسپورت و ویزای مدت دار بگیرند و این مساله به مدلول تبدیل عنوان حقوقی پناهندگی، به مهاجر بودن است که ناپایداری و موقتی بودن وضعیت اقامتی افراد را تشدید می کند.
به اعتقاد شرکت کنندگان در این مطالعه، «کسب مجوز خانواده برای تبدیل وضعیت اقامت»، «هزینه مالی سفر»، «مخاطرات سفر به افغانستان خصوصاً برای دختران مجرد»، «سوال های ایدئولوژیک و سیاسی در حین مصاحبه ویزای دانشجویی» مهم ترین چالش ها در این بخش هستند.
در سالهای اخیر تشکل های دانشجویی افغانستانی بصورت خودجوش در صدد بر آمدند تا این روند پرمخاطره را اندکی تسهیل کنند. این تشکل ها برنامه هایی همچون «طرح رهسپار» را تدوین کردند و در شبکه های مجازی اطلاعات سفر را اعلام و متقاضیان را بصورت گروهی به افغانستان می برند. البته موارد مختلفی از رها شدن افراد در لب مرز و یا اخاذی راننده های تاکسی در داخل افغانستان، از طرف مصاحبه شوندگان بیان شده است که این مساله نشان میدهد تا چه اندازه این سفر پر مخاطره و پیچیده است.
در سالهای اخیر به سبب افزایش حضور مهاجران افغانستانی در آموزش عالی ایران و نقش آگاهی بخش رسانه های جمعی موافقت خانواده های افغانستانی با حضور فرزندانشان در دانشگاه، تبدیل وضعیت اقامتی آنها و سفر انفرادی به افغانستان بالا رفته است، اما همچنان خیلی از دختران افغانستانی امکان مجاب کردن خانواده را نداشته و در نتیجه از ادامه تحصیل باز می مانند.
چالش شهریه دانشگاه و ابهام در مورد بورسیه های تحصیلی
یکی دیگر از مهم ترین چالش های دانشجویان افغانستانی آموزش عالی ایران، مسئله پرداخت شهریه است.
دانشجویان افغانستانی از روش های گوناگونی به دانشگاه های ایران وارد می شوند که شامل کنکور، بورسیه دولت ایران، بورسیه دولت افغانستان و بورسیه دانشگاه ها (به ویژه برای برای رشته های خاص مثل پزشکی) است.
تغییرات سریع بخشنامه ها، عدم اطلاع رسانی مناسب، ابهام دستورالعمل ها، تناقضات بحث شهریه، عدم هماهنگی در بین نهادهای تصمیم گیر و نامشخص بودن پروسه دریافت بورسیه ها؛ همچون مهم ترین مواردی بودند که در این پژوهش عنوان شده است.
همین طور پرداخت هزینه های دانشگاه از طرف دانشجویان افغانستان نیز با تنوع و تناقضی هم راه است. قبول شدگان در آزمون کنکور، باید ۸۰ درصد از شهریه شبانه را پرداخت کنند. متقاضیان آزاد ساکن در ایران و متقاضیان آزاد ساکن در افغانستان نیز باید شهریه را به دلار پرداخت کنند. نوسانات ارزی و دستورالعمل های کوتاه مدت در پرداخت شهریه با دلار آزاد، دلار نیمایی و دلار دولتی از مهم ترین چالش های دانشجویان افغانستانی بود که در این مطالعه مطرح گردیده است.
همین طور تاثیرگذاری روابط بین دو کشور ایران و افغانستان برای دانشجویان افغانستانی، باتوجه به منافع سیاسی بجای شایستگی علمی بورسیه شوندگان از پرتکرار ترین مقوله های عنوان شده در این پژوهش بود.
از نظر مطلعین؛ موضوع بورسیه تحصیلی دانشجویان قسمتی از بازی سیاسی بین دو کشور است و وضعیت دانشجویان افغانستانی مانند آینه نحوه تعامل سود محورانه دولت را بازنمایی می کند.
پژوهشگران این مطالعه می گویند: نتایج این بررسی نشان داد که آموزش عالی ایران با تقویت سرمایه فرهنگی و اجتماعی دختران افغانستانی نقش مهمی در تحرک عمودی آنان داشته است؛ اما مواجهه دانشجویان افغانستانی با مجموعه موانعی که در مرحله قبل از ورود به دانشگاه وجود دارد، پروسه فرهنگ پذیری این گروه را تحت تاثیر قرار می دهد.
بگفته این محققان؛ سختی مضاعف کنکور با موضوع شهرها و رشته های ممنوعه، تعدد نهادهای تصمیم گیر در زمینه دانشجویان بین المللی، چالش های بروکراتیک انتقال از نهاد آموزش و پرورش به نهاد آموزش عالی ضعف اطلاع رسانی و نبود وحدت رویه در سیاستگذاری های موجود در زمینه مهاجران، تاثیر روابط سیاسی دو کشور و معادلات منطقه ای بر نهاد دانشگاه، چالش شهریه، ابهام در بورسیه های تحصیلی و تاثیر قانون تبدیل وضعیت اقامتی مهاجران در ریزش سهم دختران در آموزش عالی، از مهم ترین چالش های دانشجویان افغانستانی در ایران است.
این پژوهشگران معتقدند: فرهنگ پذیری ناقص و ناموزون و افزایش برخورد متعصبانه، به تشدید سوگیری فرهنگی خواهد انجامید و منافع ملی کشور را تحت شعاع قرار خواهد داد. این مسئله تبعات مختلفی را در پی دارد و به آسانی می تواند بر هدف اصلی بین المللی سازی آموزش عالی ایران که در کلیه اسناد بالادستی، «تربیت سفیر فرهنگی» عنوان شده، تاثیر معکوس بگذارد.
به همین دلیل پژوهشگران این مطالعه پیشنهاداتی را برای حل این چالش ها عنوان کردند:
- اعطای استقلال به دانشگاه ها برای پذیرش دانشجویان مورد نیاز؛
- تجمیع و شفافیت آماری درباب دانشجویان غیر ایرانی بمنظور تشکیل پایگاه داده از دانش آموزان و دانشجویان افغانستانی
- اعطای بورسیه های تحصیلی به دختران ممتاز در نهاد آموزش؛
- آماده کردن محیط عمومی جامعه برای استقبال از دانشجویان غیر ایرانی؛
- ارائه تسهیلات در امتداد تغییر وضعیت اقامتی خصوصاً برای دختران مهاجر و بهره مندی از سایر مناطق همچون منطقه آزاد سلفچگان؛
-کاستن از پیچیدگی های اداری و بروکراتیک در جهت تسهیل پروسه ورود و خروج دانشجویان به/از آموزش عالی؛
- اعطای بورسیه الف به دانشجویان مهاجر ممتاز (ورودی های کنکوری) و
- تقویت پروسه اطلاع رسانی درباب اطلاعات مورد نیاز دانشجویان بین المللی و تدوین و ارائه دفترچه راهنما درباب نیازهای اولیه آموزشی و خدماتی دانشجویان جدیدالورود.
در انجام این تحقیق سعیده سعیدی و لیلا فلاحتی استادیاران پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه پاییز سال ۱۳۹۹ بصورت مقاله علمی با عنوان «تحلیل جنسیتی چالش های دانشجویان افغانستانی در ورود به نظام آموزش عالی ایران» در دو فصلنامه مسائل اجتماعی ایران انتشار یافته است.
منبع: مطب نما
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب