داستان یك استعفا؛
چرا ملك زاده از وزارت بهداشت رفتنی شد؟
در وضعیت حساس كشور در مواجهه با ویروس كرونا وزیر بهداشت كه این روزها مسئولیت بسیاری بر دوش دارد، بلاخره دل خودرا به دریا زده و به انتقادی شدید از معاون خود پرداخته است. انتقادی كه البته عكس العمل چكشی معاون مربوطه را به همراه داشته و در نهایت هم منجر به استعفا و خداحافظی آقای معاون شد! اما ˮرضا ملك زادهˮ كه بود و چه شد كه اینطور كارش به استعفا كشید؟!
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، شب گذشته بعد از هفت سال فعالیت در سمت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، رضا ملک زاده با انتشار نامه ای از سمت خود استعفا کرد اما اینکه در برهه حساس مواجهه با کرونا و در آستانه هفته پژوهش چگونه چنین اتفاقی رخ داد و اینطور در وزارت بهداشت تضارب آرا دیده شد، موضوعی است که شاید ریشه در ماه های گذشته داشته باشد.
رضا ملک زاده که پیش تر و در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی طی سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و قبل از علیرضا مرندی، در سمت وزیر بهداشت فعالیت داشت، در سالهای گذشته و در دولت تدبیر و امید از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حکم سیدحسن هاشمی -وزیر بهداشت وقت- در سمت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشغول به کار شد و بعدها در دولت دوازدهم نیز حتی زمانی که سعید نمکی جایگزین هاشمی شد، ملک زاده همچنان فعالیت در این سمت را ادامه داده و به عبارتی دیگر از طرف وزیر جدید نیز در سمت خود ابقا شد.
طی این سال ها و خصوصاً در سالهای اخیر شاید بتوان عمده فعالیتهای معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را به امور تحقیقاتی در زمینه های مختلفی از دیابت و مرگ های زودرس و سکته های قلبی و سرطان گرفته تا مطالعه بر شیوه های جدیدی چون ژن درمانی متمرکز دانست. البته در این زمان طرح های ملی و "کوهورت "های مختلفی نیز دنبال شد و بعنوان مثال طرح حذف تدریجی هپاتیت C همچون این موارد است.
از سوی دیگر ملک زاده همیشه به وضعیت انتشار مقالات پزشکی و میزان ارجاع به مقالات ایرانی توجه داشت و خود او همچون افراد فعال در انتشار مقالات بود بگونه ای که بابت این امر بارها مورد تقدیر قرار گرفته و در موارد مختلفی موفق به دریافت جوایز گوناگون بین المللی شد. بعنوان مثال سال قبل مدال افتخار آژانس بین المللی تحقیقات سرطان به ملک زاده اعطا شد. اما با این وجود به مانند هر مسئول دیگری نسبت به عملکرد ملک زاده در دوره تصدی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نقدهایی نیز وارد بوده و وی دارای منتقدانی جدی است.
استارت انتقادات با "نیماد"
طی ماه های گذشته شدت حجم هجمه ها نسبت به ملک زاده بالا گرفت به صورتی که بعنوان مثال در مقطعی دکتر موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج) انتقادهای جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت داشت و این گلایه ها را رسانه ای کرده و در گفتگویی با ایسنا، اظهار نمود: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی کنند. برنامه هایی که در ضمن این سال ها در حوزه پژوهش کشور اجرائی شده، بار منفی داشته است. در ضمن سال های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته ایم؛ یعنی مقاله ای در نشریه ای منتشر می شود و بعد نشریه اعلام می کند که این مقاله قلابی است و مقاله retract می شود. ایران پس از چین بیشترین تعداد مقاله retract شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همین طور اظهار داشته بود: متولیان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند کار اجرائی انجام می دهند و یا هر هفته چند مقاله می نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرائی را به دست افرادی که می توانند، بسپارند. تخصیص بودجه های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسؤولان اعلام کنند در ۶ سال قبل به چه کسی طرح داده اند و بودجه طرح ها چه قدر بوده است؟ در سامانه "نیماد" بودجه های طرح های ۶ سال قبل مشخص نمی باشد. حق داریم که بفهمیم بودجه های پژوهشی ۶ سال قبل در چه طرح های پژوهشی و توسط کدام پژوهشگران هزینه شده است.
البته بعد از طرح این موضوعات، از طرف روابط عمومی معاونت تحقیقات نیز توضیحاتی دراین باره منتشر گردید اما همچنان در خیلی از موارد هنگامی که اخبار در رابطه با تحقیقات سلامت بر روی خروجی ایسنا قرار می گرفت مخاطبان مختلفی نسبت به بحث چاپ مقالات گوناگون از طرف برخی مسئولان گلایه داشتند؛ موضوعی که حتی در صحبت های معاون پژوهشی وزیر علوم در ایسنا هم مورد تائید قرار گرفت و غلامحسین رحیمی بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه ای پرداخت که منجر به تولید مقالات گوناگون به نام یک نفر می شود.
وی از این مبحث با عنوان پخته خواری پژوهشی یاد کرده و اظهار نمود: پخته خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می شود! افرادی در مسئولیت های اجرائی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده اند. اساسا یک جای کار ایراد دارد. البته امکان دارد افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته امکان دارد در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.
وقتی صدای احمدی نژاد هم درآمد!!
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملک زاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی گردد. در دوران انتشار کرونا و در فروردین ماه سالجاری، از طرف معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اعلام گردید ایران با ۱۲ تیم پژوهشی در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی، آرژانتین و کشورهای اروپایی فرانسه، اسپانیا، آلمان، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ و انگلستان به کارآزمایی بالینی بزرگ سازمان بهداشت جهانی بر روی چهار دارو (شامل: ترکیب دارویی برای درمان HIV، داروی مالاریا chloroquine و hydroxychloroquine)، داروی ضد ویروس ابولا (remdesivir) و داروی تلفیقی از ( Ritonavir/ lopinavir و اینترفرون بتا) ) برای درمان کرونا پیوسته است.
چندی بعد نیز از طرف ملک زاده اخباری در خصوص موفقیت ایران انتشار یافته و عنوان شد در مطالعه همبستگی «کارآزمایی بالینی برای درمان کووید ۱۹» سازمان بهداشت جهانی که با همکاری ۳۰ کشور از شش منطقه جهان در حال انجام می باشد، ایران موفق به بیشترین مشارکت بیماران شده است؛ موضوعی که بااینکه در ظاهر می توانست خبری مثبت تلقی شود اما در نهایت با انتقادات گوناگون همراه شد و حتی رئیس جمهور سابق کشور با انتشار یک فایل مصاحبه ویدئویی که در فضای مجازی منتشر گردید درباره این مسئله به انتقاد پرداخته و اظهار نمود: متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردمشان آزمایش نمایند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این مورد قرارداد بسته و پول گرفته است! چیزی که آنها خودشان می گویند هیچ تاثیری نداشته و می خواهند تازه آزمایش نمایند. شما به ایران میاورید و بعد بعنوان یک کار تحقیقاتی قرارداد می بندید، اطلاعات مردم ما را می گیرید و به آنها می دهید، یک دارویی را تجویز می کنید و بعد بابت آن پول هم می گیرید؟
البته چندی بعد از این انتقادات، از طرف ملک زاده در بعضی رسانه ها به شبهه های در رابطه با این داستان پاسخ داده شد و اینطور اعلام گردید که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید ۱۹ در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همین طور سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در لیست فارماکوپه قرار داشته و قبل از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری های عفونی و برخی دیگر از بیماری ها، توسط بیماران در تمام قاره ها شامل اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته ای نیستند.
وقتی معاون وزیر بهداشت شرکت داروسازی دارد
اما گویی با آمدن کرونا بازار حاشیه های ملک زاده رونق گرفته و انتقادات مقابل او تنها به یک یا چند مورد خاص خلاصه نشد. در این میان یکی از این حواشی نیز به داستان شرکت داروسازی منتسب به او و ساخت داروهایی کرونائی مربوط می شود.
طی هفته های گذشته در مراسم سیزدهمین همایش تازه های دانشجویی که از طرف بسیج دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و با حضور میهمانانی چون دکتر زالی -فرمانده ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونای پایتخت- و استاندار تهران برگزار شد، از طرف برخی سخنرانان گلایه هایی درباره فعالیت برخی مسئولان مطرح شده و اینطور اظهار شد که: اعلام می شود که داروی هیدروکسی کلروکین بر روی بیماران کرونائی اثر ندارد. بعد مسئولی که معاون وزیر بوده، مصاحبه می کند و از قضا مشخص می شود همین معاون وزیر، موسس یه شرکت دارویی است و دارویی که آن شرکت تولید کرده در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. وقتی این مورد را به وزیر منتقل کردیم از ما پرسیدند که آیا این دارو خوب است؟! من به ایشان گفتم نمی دانم! چونکه هنوز "ترایالش" بیرون نیامده و توی "گایدلاین" نیست. اما با این وجود این، دارو از طرف پزشکان بسیاری تجویز می شود. طبیعی است معاون وزیر هیچ گاه در مورد این دارو، حرف منفی نمی زند. چرا؟ چون دارو، تولیدی شرکت داروسازی است که خودش تاسیس کرده است!
البته بطور کلی صحبت های برخی سخنرانان آن همایش همچون میهمانی که این موارد را مطرح کرده بود، بنا به دلایلی در خبرگزاری ایسنا روی خروجی قرار نگرفت اما همچنان صوت آن در آرشیو خبرگزاری بایگانی شده است، حال نیز بطور قطع این صحبت ها نیاز به راستی آزمایی داشته و ایسنا تنها به ذکر این نقطه نظرات پرداخته و درباره صحت و سقم آن اظهار نظر نمی کند.
تیر آخر؛ انتقاد وزیر
پس از تمام این صحبت ها؛ بتازگی وزیر بهداشت نیز یک دفعه به انتقادی تند و صریح از وضعیت تحقیقات سلامت پرداخته و حتی در قسمتی از صحبت های خود ضمن اشاره به نام دکتر ملک زاده، اظهار داشت: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می شود که به کار نمی آید. به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در ایام اول انتشار کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تا حالا جواب نداده است. کدام وزیر کم خرد با چنین یافته های شکسته ای می تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین ها تا حالا درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبوده و برای هیچ اقدامی مناسب نبود.
سعید نمکی که در جلسه ستاد دانشگاهی کووید۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان صحبت می کرد، همین طور متذکر شد: متاسفانه برخی اساتید به جهت اینکه نامشان در مقالات چاپ شود و یا اول قرار بگیرد، بحث می کنند. بنده یک معلم دانشگاه هستم که سابقه معاون وزیر، رئیس دانشگاه و دیگر سوابق اجرائی را داشته ام، اما فقط در مقالاتی که خودم کار کرده ام نامی از بنده وجود دارد و در مقالات دانشجویان بعنوان استاد راهنما، این اجازه را نمی دهم. معتقدم تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت در کشور نداریم و اما تا زمانی که تحقیقات کشور، مقاله محور باشد و ارتقای اساتید، مبتنی بر این مقالات شود، تحقیقات، راهگشای مشکلات کشور نخواهد بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی تواند برای آینده کشور از این تحقیقات، بهره ای ببرد.
اما این دفعه نیز ملک زاده به رسم سابق خود به پاسخگویی به نقدهای مطرح شده پرداخت اما با ادبیاتی به مراتب تندتر و بدین ترتیب، با انتشار نامه ای شدیداللحن و بلند بالا، خبر استعفای خودرا بیان کرد.
در بخش هایی از این نامه، آمده است:
«اظهارات اخیر جنابعالی درباره تحقیقات علوم پزشکی ایران با ادعاهایی همچون: "۹۸ درصد تحقیقات علوم پزشکی صرف انتشار مقالات در فلان مجله می شود" و طرح سوالاتی "مانند تحقیقات علوم پزشکی چه قدر پا به عرصه پرمشکل نظام سلامت گذاشته است؟" چنان بی پایه و اساس است که حتی بیگانگان ایران ستیز در فراسوی مرزهای کشور، که در قالب پروژه های کلان و صرف میلیاردها بودجه، درصدد اثبات ناکارآمدی تحقیقات علوم پزشکی در ایران بوده اند، چنین نتیجه عجیب و کاملا مردودی نگرفته اند؛ چونکه همان گروه های متخاصم هم، بعد از تحقیقات پرشمار و تعطیل ناپذیر خود، با وجود اشاره به برخی اشکالات موجود در سیاست های تحقیقاتی ایران که به اعتقاد ما ریشه در سیاست گذاری های خارج از حیطه وزارت بهداشت و در مرجعی فراتر دارد، نهایتا به پیشرفت های کیفی تحقیقات علوم پزشکی ایران و افزایش چشم گیر استناد به مقالات پژوهشگران ایرانی در کنار رشد کمی اذعان کرده اند و اسناد آنها موجود و انتشار یافته است.
اصولا کسانی می توانند حیطه تحقیقات پزشکی ایران را به نقد و چالش بکشند که خود محقق ملی یا بین المللی بوده، ارکان و نظام تحقیقات را به خوبی بشناسند و با وجود دشواری ها و چالش های سخت این عرصه مهم و تاثیرگذار، همپای تحقیقات پیشرفته دنیا حرکت کرده، عمر خویش را صرف تحقیقات کرده یا دست کم یک تحقیق مهم و اثرگذار بین المللی انجام داده باشند. در خوشبینانه ترین تصور ممکن، می توان گفت اظهارات و هجمه شما به تحقیقات علوم پزشکی و کوشش های شبانه روزی شمار زیادی از پژوهشگران بی ادعا و سختکوش این عرصه که در سخت ترین شرایط تحریم و فشارهای بین المللی و با وجود سهم ناچیز بودجه تحقیقات پزشکی - کمتر از نیم درصد بودجه ناخالص ملی! – دستاوردهای بسیار موثر و کاربردی را ارائه کرده اند، می تواند ناشی از عدم شناخت شما از عرصه تحقیقات بطور کلی و پیشرفت های علوم پزشکی در ایران بطور خاص باشد.
عجیب است که در کسوت وزیر بهداشت هنوز باخبر نیستید که اگر تمام دنیا منابع عظیم مالی به تحقیقات پزشکی اختصاص داده اند و انتظار گره گشایی از مشکلات نظام سلامت خود داشته اند، تمام دولت ها در ایران با دید تجملی بودن پژوهش، هیچ گاه بیش از نیم درصد بودجه ناخالص ملی را به بخش تحقیقات اختصاص نداده اند. در این بین، تحقیقات علوم پزشکی با وجود سهم ۳۰ درصدی در تولید علم و سهم ۲۸ درصدی در تولید مقالات پراستناد ایران، تنها سه صدم درصد بودجه تحقیقات کشور را از آن خود کرده است.
علی رغم این بی مهری ها و ناآگاهی ها از اهمیت پژوهش و تمام تنگناهای سخت بودجه ای و تحریم های ظالمانه بین المللی طی بیش از چهل سال مقابل ملت ایران، تحقیقات علوم پزشکی به ویژه طی نزدیک به ۸ سال گذشته، شاهد پیشرفت های بسیار بزرگ و توسعه بی سابقه زیرساخت های تحقیقاتی بوده است که گزارش کامل آنها بارها انتشار یافته است و خوب بود که در آنها مطالعه ای می کردید.
در شرایطی که جهان با بحران یک اپیدمی وحشتناک و بی سابقه بیماری عفونی مواجه می باشد و تحقیقات گسترده برای یافتن دارویی موثر و تولید واکسن ایمن پاسخگو به تمام جمعیت ها بعد از یک سال از آغاز انتشار ویروس تا حالا ادامه دارد و هیچ کشوری حتی پیشرفته ترین های علمی جهان مدعی یافتن داروی موثر و قطعی کرونا نشده اند و در حالیکه سازمان بهداشت جهانی با توان و تجربه مدیریت اپیدمی های گذشته و فراخوان همبستگی تحقیقاتی برای درمان کرونا همه جهان را به هشیاری، رعایت موارد بهداشتی وصبر تا زمان تولید دارو و واکسن فراخوانده شما، هر زمان آمار مبتلایان و مرگ و میرها افزایش یافته، از پذیرش مسئولیت شانه خالی کرده و هر گاه، آمارها اندکی فروکش کرده، مدعی درس دادن «مدیریت بحران کرونا» به جهان شده و همین اواخر از برپاکردن معرکه «تولید واکسن در ایران» سخن گفته اید - واکسنی که اگر هم تولید شود به مدد تلاش همین پژوهشگران علوم پزشکی ایران خواهد بود که آنها را فاقد دستاوردهای موثر و کاربردی خوانده اید- اما باید بدانید دنیای علم با چنین ادبیات و معرکه گیری هایی بیگانه است و پیشرفته ترین کشورهای علمی و دانشگاه های مهم و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان که دارای زیرساخت های تحقیقاتی کافی تولید واکسن هستند، هنوز در اعلام ارائه نهایی واکسن کاملا موثر با احتیاط سخن می گویند!»
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، در این میان بااینکه می توان این پرسش را طرح کرد که اگر در معاونت تحقیقات و خصوصاً در برهه حساس انتشار کرونا تا این اندازه جای نقد وجود داشته چرا وزیر بهداشت تا نزدیک شدن به زمان سالگرد ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و دندان روی جگر گذاشته است؟ بر این اساس به نظر می آید این اختلاف نظرها از مدتها قبل وجود داشته و حال تنها به صورت رسانه ای در آمده است.
حال در وضعیت بحران کرونا و دقیقا در روزهایی که این بیماری بیشترین قربانی را از مردم کشور می گیرد و همزمان با شروع تعطیلات دو هفته ای اجباری، بااینکه شاید زمان چندانی برای مناقشه وجود نداشته باشد و ضرورت ایجاب کند امور هرچه زودتر و با قدرت حداکثری پیش روند اما در نهایت اینطور انتقاد یک وزیر از زیر مجموعه خود هم اتفاقی کم سابقه است که اگر آنرا از منظر شفافیت در نظر بگیریم می تواند بار مثبتی به همراه داشته باشد و اقدامی جسورانه تلقی شود، برای اینکه به هر صورت وقتی فردی خود، از زیر مجموعه تحت نظارتش به اینطور انتقاد می کند، پذیرفته است که جایی از کار گرفتار مشکل بوده و پذیرش خطا و نقص در عملکرد در نوع خود اقدام پسندیده ای به حساب می آید و پس از به خرج دادن این شهامت، انتظار می رود با انتخاب سریعتر فردی جدید برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در ایام حساس انتشار کرونا به صورتی جبران مافات شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب