بررسی چالش های تولید علم در دانشگاه؛
وقتی تولید علم، کارخانه ای می شود
مطب نما: پژوهشگران با بررسی عوامل مؤثر بر تولید علم در میدان های دانشگاهی و چالش های آن، عنوان کردند که مفهوم تولید علم در میدان های دانشگاهی، بیش از آن که به مفهوم پدیدآوردن و خلق فکری و علمی باشد، معنای تولید کارخانه ای به خود گرفته است.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، امروزه میدان های دانشگاهی به ابزاری قدرتمند برای شکل دادن به جامعه تبدیل گشته اند و نقش مهمی در تولید علم و ایجاد اجتماعات اجتماعی ایفا می کنند. مطالعات جامعه شناسی و فلسفی در رابطه با معرفت علمی، نشان می دهند که علم در پروسه پیشرفت خود با مسائل و چالش هایی به ویژه در نهادهای دانشگاهی روبرو شده است.
برخی مسائل منجر به تغییر ماهیت فرهنگی علم و ایجاد صنعت-بازار دانش شده است که در آن عاملان و ذی نفعان مختلفی همچون پژوهشگران، فناوران، اساتید دانشگاهی و دانشجویان، مشاوران حرفه ای و بنگاه های اقتصادی در تولیدات علمی عمل می کنند.
با توجه به این مسائل؛ پژوهشگران با انجام یک مطالعه، به بررسی عوامل مؤثر بر تولید علم در میدان های دانشگاهی و چالش های پروسه تولید علم پرداختند.
برای انجام این مطالعه، پژوهشگران به جستجو، بررسی و تلفیق یافته های پژوهش های در رابطه با این مساله پرداختند. برای یافتن منابع علمی مورد نیاز، کلیدواژه های در رابطه با این مساله را در بازه زمانی ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۸ در پایگاه های اطلاعات علمی ایرانی SID، مگ ایران و نورمگز جستجو کردند. همین طور پایگاه خارجی JSTOR را نیز مورد بررسی قرار دادند.
در این پروسه پژوهشگران ۱۵۶۲ مقاله را استخراج کردند و بعد از بررسی آنها، در نهایت ۶۲ مقاله را برای تحلیل و بررسی انتخاب کردند.
در این مطالعه، ۵ عامل زیر به عنوان عوامل مؤثر بر تولید علم در میدان های دانشگاهی شناسایی شد. «سرمایه اجتماعی»، «عوامل ساختاری و مدیریتی»، «زیرساخت ها، امکانات و تجهیزات لازم در تولید علم»، «سرمایه نمادین» و «سرمایه علمی»؛ عواملی هستند که بر تولید علم در میدان های اجتماعی تاثیرگذارند.
همچنین چالش های تولید علم در میدان های دانشگاهی نیز در چهار مقوله «مسائل اجتماعی و ارتباطی»، «مسائل ساختاری و مدیریتی»، «مسائل مربوط به زیرساخت ها، امکانات و تجهیزات لازم در تولید علم» و «مسائل فرهنگی» تقسیم بندی می شوند.
تولید علم، معنای تولید کارخانه ای به خود گرفته است
یافته های این مطالعه در مورد عوامل و چالش های تولید علم در محیط دانشگاهی نشان میدهد که مفهوم تولید علم در میدان های دانشگاهی، بیش از آن که به مفهوم پدیدآوردن و خلق فکری و علمی باشد، معنای تولید کارخانه ای به خود گرفته است.
به عبارتی چالش های شناخته شده تولید علم توسط پژوهشگران مختلف، همچون غلبه مدرک گرایی به علم جویی اصل، سری دوزی یا مونتاژ مقالات و تهی بودن از روح پرسش گری و جستجوگری، پاسداری از روش شناسی بجای ارتقای محتوای فکری پژوهش ها، تولید صوری علم و طرح مباحث غیر علمی در لباس علم، و... بیان کننده آنست که انرژی دانشگاهیان صرف کارهایی به اسم «تولیدات علمی»؛ اما خالی از خلق، نوآوری و اکتشاف علمی می شود. به طوری که کسب درآمد و نه تولید علم، مبنا و بنیاد خیلی از کارهای آموزشی و پژوهشی را تشکیل می دهد و علم و دانش، وجه بنگاهی به خود گرفته است.
پژوهشگران این تحقیق معتقدند که جریان تولید علم در قالب مقالات، پایان نامه ها، طرح های پژوهشی، تالیف کتب یا مالکیت اختراعات، وابستگی زیادی به عواملی دارند که از جنس علم نیستند و به عبارتی، این روزها منطق تجارت، سود و کسب منافع شخصی بر تولید و کسب علم دانشگاهی اثر داشته است. از طرف دیگر؛ تولید علم در نظام دانشگاهی، متناسب با زیست بوم و اقلیم علمی در کشور صورت نمی گیرد و به اقتصاد و فرهنگ جامعه در این خصوص توجه نمی گردد.
این پژوهشگران می گویند که چالش های شناسایی شده در این مطالعه، همچون عدم شناخت درست از ظرفیت ها، دارایی ها و استعدادهای علمی بالقوه و بالفعل کشور و عدم نیازسنجی صحیح از نیازها و اولویت های واقعی علمی و تکنولوژیکی کشور، وجود خرده اجتماعات علمی ناپایدار برمبنای انگیزه های شخصی، نه برمبنای فضای هنجاری تولید علم در کشور، تقاضا محور نبودن تحقیقات و فرآیندهای تولید علم، کم توجهی به تولیدات علمی، سردرگرمی بین تولید دانش بومی یا استناددهی به دانش غربی و... حاکی از جامعه محور نبودن تولیدات علمی در نظام آموزش عالی کشور است.
حل مسائل جامعه و تولید علم هم راستا نیستند
این در حالی است که در جامعه فعلی، تولیدات علمی در دانشگاه های کشور در پشت دیوارهایی با فاصله از جامعه دانشگاهی شکل نمی گیرد. همچنین؛ هم راستایی مطلوبی میان تولید علم و حل مسائل اساسی جامعه وجود ندارد؛ گویا هدف از کسب علم در دانشگاه ها فقط مطالعه سنگین و حفظ دروسی است که راه را برای درگیر کردن دانشجویان در علایق خودشان و تولید علم متناسب با شرایط و مقتضیات جامعه، می بندد.
از طرف دیگر؛ تولید علم در محیط های دانشگاهی در جزیره های فردی و بدون تعامل مناسب با سایر کنشگران علمی صورت می گیرد. بطوریکه وضع فعلی دانشگاه های کشور حاکی از فردگرایی افراطی و نبود فرهنگ مشارکت در تولیدات علمی است.
در واقع چنین چالش هایی بیان کننده این است که تولید انبوه دانش و اطلاعات، افزایش متقاضیان علم اندوزی و شکل گیری نهادهای مختلف تولید علم، سبب دگرگونی مفاهیم و مبانی علم شده است و چالش هایی را در نحوه مدیریت علمی کشور فراهم نموده است. دراین بین نقش نظام های آموزشی همچون نظام آموزش عالی، در مدیریت علمی کشور، اهمیت زیادی دارد. بدون شک نظام آموزش عالی کشور، نقش مهمی را در پروسه تولید و سازمان دهی مناسب دانش ایفا می کند.
دستیابی به مدیریت و برنامه ریزی علمی کشور، نیازمند توجه به تغییرات و تحولات جامعه علمی است. چونکه شرایط متحول پیرامونی کشور اجازه مدیریت مطلوب علمی را در خیلی از موارد محدود می کند. بدین سبب ایجاد مکانیزم های انعطاف پذیری جهت مدیریت علمی کشور و جلوگیری از موانع تولید علم و دانش اصیل در کشور ضرورت می یابد.
سیاست گذاری علم، نباید محدود به بخشنامه های تقلیدی باشد
به عقیده این پژوهشگران؛ سیاستگذاری علم و تشویق مؤسسات آموزش عالی و دانشگاه ها به تولید علم، زمانی لازم و مطلوب است که محدود به تدوین بخشنامه های تقلیدی نباشد. از طرفی معماری فیزیکی، جوسازمانی و الگوها، اسطوره ها و نمادهایی که محرک برای انجام دادن یا ندادن کارهای علمی در دانشگاه ها هستند، به عنوان نوعی کنشگر در تولیدات علمی محسوب می شوند.
این پژوهشگران می گویند که تولیدات علمی در آموزش عالی باید به مجموعه کارهای هماهنگ علمی و تحقیقاتی تبدیل گردد که با رویکرد میان رشته ای به درک مسائل و مشکلات علمی دانشگاه ها و گسترش نظریه پردازی های مبتنی بر نیازهای ملی منجر شود.
در انجام این تحقیق فاطمه نصراللهی، محمد یمنی دوزی سرخابی و مرتضی رضایی زاده؛ پژوهشگران دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی و مقصود فراستخواه؛ استاد گروه برنامه ریزی آموزش عالی مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه زمستان ۱۴۰۰، بصورت مقاله علمی با عنوان «شناسایی عوامل و چالش های تولید علم در میدان دانشگاهی» در فصل نامه تحقیقات فرهنگی ایران انتشار یافته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب