یادداشت مهمان به مناسبت هفته پژوهش،
وضعیت نه چندان مناسب ایران در تبدیل مقاله به اختراع
به گزارش مطب نما عضو هیات علمی، مدیر كانون تفكر و معاون سابق پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی با اشاره به وضعیت خوب ایران در تولید مقالات علمی، متذكر شد: طی 10سال اخیر، رتبه ایران در این بخش بین 14 تا 20 در جهان در نوسان بوده است. از حیث نرخ رشد مقالات بین المللی الان چند سالی است كه ایران در رتبه اول جهانی است. این امر جای خوشی و تقدیر دارد، اما از حیث تبدیل مقالات به فناوری و نوآوری كه معمولاً آنها را با ثبت پتنت ها اندازه می گیرند یا با نرخ استنادات به مقالات، توسط دیگران كه از آن به شاخص استنادی یاد می شود وضعیت مقالات و مدارك علمی ایران چندان مناسب نمی باشد.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، دكتر حمید امین اسماعیلی به مناسبت هفته پژوهش به نگارش یادداشتی برای ایسنا پرداخت.
در این یادداشت آمده است: «باز هم هفته پژوهش و فناوری آمد و فرصتی برای طرح مسائل و مشكلات پژوهش، فناوری و نوآوری در كشور فراهم گشته است تا بتوان با شناخت دقیق تر مسائل و مشكلات، راهی به سمت رویكردها و راهكارهای حل و فصل آنها باز كرد و كوشش كرد تا در حد بضاعت گامی فراپیش نهاد تا جامعه را از نعمات فراوان رونق پژوهش، فناوری و نوآوری بهره مند نمود.
اگر پژوهش را نگاه روش مند و تخصصی به مسائل و معضلات نظری و كاركردی جامعه با هدف حل و رفع آنها بدانیم و فناوری را نیز كاربرد علم و یافته های علمی در میدان عمل و برای رفع نیازهای حالا و آتی جامعه قلمداد نماییم و نوآوری را نیز كوشش برای ایجاد كاربرد جدید برای دانش ها و فناوری های موجود برای ورود به بازار بدانیم، جهان جدید از قرن ۱۶ میلادی تابحال در راه تغییرات و تحولات خود همواره متكی بر این سه عنصر اساسی (علم، فناوری، نوآوری) بوده است و این اتكا به علم، فناوری و نوآوری از نیمه دوم قرن بیستم سرعت، كیفیت و نقش متمایزتری در تحولات جهانی داشته است.
امروزه خیلی از متخصصان توسعه، مهم ترین شكاف میان كشورهای مختلف را، شكاف علم، فناوری و نوآوری می دانند. بدین جهت از ربع چهارم قرن بیستم به تدریج اصطلاحات و مفاهیم جامعه دانش بنیان، صنعت و خدمات و كشاورزی دانش بنیان و...، نقش و سهمی بیش از پیش در تحولات توسعه ای كشورها بازی كرده و در ادبیات توسعه بسیار رایج شده است. این تحولات توسعه ای عمدتاً با پژوهش شروع می شود.
در ادبیات جهانی توسعه و تحول كشورها، این تلقی مقبولیت عام یافته است كه اولاً تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فنیِ جوامع انسانی تنها در سایه تحولات علمی و فناورانه ممكن می شود؛ ثانیاً تحولات علمی و فناورانه هم متكی به توجه دقیق و جدی به ساخت آموزشی – علمی كشورها است. اگر جامعه به نهادهای آموزشی، علمی و فنی خود توجه لازم را مبذول نكند و به سرمایه گذاری های مستمر در این عرصه ها مبادرت نورزد، نمی تواند به جامعه و نظام اجتماعی دانش بنیان دست یازد.
ثالثاً ایجاد جامعه علمی، فناورانه و نوآورانه در كشورها نیازمند تمهید شرایط مناسب از طرف رهبران و برنامه ریزان جامعه است. جامعه علمی، فناور و نوآور زمانی در كشورها شكل می گیرد كه رهبران و برنامه ریزان لزوم تحول از شرایط فعلی به جامعه علمی، فناور و نوآور را فهم كرده و بدان معتقد و ملتزم باشند و برای تحقق استلزامات فكری، اجتماعی، اداری، اجراییِ آن تدابیر مناسب بیندیشند، سرمایه های انسانی كشور را به این حوزه ها گسیل كنند، فضای آزاد و پویای فكری و فنی را در جامعه پاس بدارند و نظامات اجرایی كشور را در تعامل واقعی و جدی با محیط های علمی و تخصصی جامعه قرار دهند.
نگاشت نهادی مناسب علم و فناوری (تنظیم و آرایش مناسب نهادهای مرتبط پسین و پیشین) را طراحی و اجرا كنند و معضلات مهم پیش روی توسعه علم، فناوری و نوآوری جامعه را ابتدا به دقت شناسایی و سپس برای حل و رفع آنها برنامه ریزی متناسب به عمل آورند. این مسائل و معضلات گوناگون و كثیر است؛ اما مهم ترین آنها مسائل مالی، ساختاری، انسانی، و ستانده های علمی و فناورانه است.
در بخش پایانی این نوشتار كوتاه اشاراتی به ابعاد معضلات مهم نظام علمی و فناوری و نوآوری كشور در چهار حوزه یاد شده می شود.
۱- مسائل مالی: برای دریافت یك تصویر اجمالی از مسائل اصلی مالی در حوزه پژوهش و فناوری كشور كافی است به ۴ نكته زیر توجه كنیم:
اول آنكه – قدر مطلق كل منابع مالی حوزه پژوهش و فناوری كشور كمتر از قدر مطلق مجموعه منابع تحقیق و توسعه یك شركت بزرگ مالی، تجاری و صنعتی جهانی نظیر مایكروسافت، آرامكو، سامسونگ و... است، در حالیكه، ما همواره در سر هوای مبارزه پیگیر و بی امان با استكبار جهانی و قدرت های سلطه گر خارجی را داشته و داریم.
دوم آنكه – تصویر اجمالی سهم پژوهش و فناوری از GDP (تولید ناخالص داخلی) یك شاخص مهم و معمول در بررسی هاست. این شاخص وضع ایران را در قیاس با برخی كشورها نشان می دهد: چین ۱.۹۸ درصد، آمریكا ۲.۷۶ درصد، تركیه ۰.۸۶ درصد، مالزی ۱.۰۷ درصد، كره جنوبی ۴.۳۶ درصد، ژاپن ۳.۳۵ درصد و ایران حدود ۰.۴ درصد. جالب اینجاست این نسبت در ایران طی پنج دهه اخیر با وجود افت و خیزهای قابل توجه اقتصادی هیچگاه از ۰.۵ درصد فراتر نرفته است.
سوم آنكه – بهره وری هزینه های پژوهش و فناوری در اقتصاد ایران چندان روشن و مشخص نیست؛ بااینكه شاید بتوان در بند بعدی تصویری اجمالی از بهره وری داشت.
چهارم آنكه – سهم بخش خصوصی در تأمین هزنیه های این بخش در كشور در قیاس با دیگر جوامع بسیار پایین و ناچیز است. برآوردها نشان میدهد این هزینه در آلمان ۵۴ درصد، آمریكا ۶۵ درصد، ژاپن ۸۲ درصد، اروپا ۵۰ درصد، ایران كمتر از ۱۰ درصد است. (نجفی – احسانی ۱۳۹۸)
۲-مسائل ساختاری: ساختار نظام علم و فناوری در ایران از مشكلات مهمی نظیر نارسائی های نهادی (نگاشت نامناسب علم و فناوری)، سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های نامناسب، عدم ثبات سیاست ها و برنامه ها، تعدد نهادهای سیاستگذار و ناظر و ارزیاب، اجرای نامناسب، عدم نظارت و ارزیابی مؤثر و بی ارتباطی نهادهای علمی و فناورانه با نهادهای تجاری و اقتصادی و... در رنج است كه تفصیل آن مقالی دیگر می خواهد.
۳- مسائل انسانی: نیروی انسانی زبده و متخصص كه در ادبیات توسعه از آن بعنوان سرمایه انسانی یاد می شود، نقطه قوت نظام علم و فناوری كشور است. حجم قابل توجه نیروی انسانی متخصص كه توانایی های خودرا در تحصیلات تكمیلی و فعالیت در مراكز علمی و فناوری در داخل و جهان به كرات نشان داده است، یك نقطه قوت و اتكای بهبود عملكرد نظام علم و فناوری كشور می تواند قلمداد شود كه متأسفانه مشكلات ساختاری و مالی مانع عمده تأثیرات اثربخش این نقطه قوت در نظام علم و فناوری كشور شده است. امروزه دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه های كشور را در خیلی از دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی و فناوری ممتاز جهان، فعال و مثمر ثمرات قابل توجه می بینیم، اما متاسفانه نظامات داخلی ما نمی توانند به خوبی از این سرمایه استفاده كنند.
۴- ستانده های علمی و فناوری: جمهوری اسلامی ایران در بعضی فاكتورهای ستانده های علمی نظیر مقالات علمی – كه به غلط در ایران بدان تولید علم می گویند- وضعیت بسیار خوبی دارد و طی ۱۰ ساله اخیر رتبه ایران در این بخش بین ۱۴ تا ۲۰ در جهان در نوسان بوده است. از حیث نرخ رشد مقالات بین المللی الان چند سالی است كه ایران در رتبه اول جهانی است. این امر جای خوشی و تقدیر دارد، اما از حیث تبدیل مقالات به فناوری و نوآوری كه معمولاً آنها را با ثبت پتنت ها اندازه می گیرند یا با نرخ استنادات به مقالات، توسط دیگران كه از آن به شاخص استنادی یاد می شود وضعیت مقالات و مدارك علمی ایران چندان مناسب نمی باشد.
یك نماگر برای این كار نسبت تعداد مقالات به یك ثبت اختراع است. این شاخص برای ژاپن ۴۶۰ برابر، آمریكا ۲۸۷، برای كشورهای توسعه یافته بطور متوسط ۱۶۷ برابر وضعیت مشابه در ایران است.
پژوهش هایی كه به ثبت اختراع می رسد در چین ۲۶، آلمان ۱۱۳، كره ۲۷۳، آمریكا ۳۰۴، ژاپن ۵۸۵برابر ایران است. (همان)
رویكردها و راهكارهای برون رفت از معضلات و مسائل مهم یاد شده و بعضی از مسائل مهم ناگفته - كه به سبب ضیق فرصت از ذكر آن خودداری شد- نیازمند نوشته اجمالی دیگری است كه اگر توفیق الهی مددكار این قلم شود در فرصتی دیگر بدان پرداخته می شود. درانتها هفته پژوهش و فناوری را به همه پژوهشگران، فناوران و مدیران عالم و عامل و متعهد به توسعه كشور تبریك و تهنیت می گویم و امیدوارم این بزرگداشت و یادكردها ما را گامی در راه پیشرفت و توسعه پایدار كشور قبل تر ببرد.
منبع: مطب نما
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب